فعالیتهای متقلبانه در امور مالی معمولا اثرات منفی وسیعی در فعالیتهای کسب و کارها دارد. بسته به وسعت فعالیت متقلبانه، اثرات منفی ممکن است بصورت زنجیروار روی کسب و کارهای وابسته و در نهایت در اقتصاد کلان کشورها تاثیرگذار است. یکی از فعالیتهای متقلبانه شناخته شده در صنعت بانکداری پولشویی است.
پولشویی فرآیندی است که طی آن عواید حاصل از فعالیت های مجرمانه مانند تجارت مواد مخدر، انسان و مواردی مشابه آنها به چرخه مالی قانونی وارد میشود بدون آنکه منشا غیرقانونی پولها مشخص باشد. این پولها معمولا طی فرایندی برای پیشبرد اعمال غیرقانونی بعدی نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
در فرایند پولشویی معمولا سه مرحله اصلی طی میشود.
این مرحله اولین حرکت برای پولشویی است. در این مرحله پولهای غیرقانونی به نحوی وارد چرخه مالی میشود. این مرحله خطرناکترین قدم نیز محسوب میشود زیرا که مقادیر زیاد پول میتواند به راحتی برای واحدهای مبارزه با مفاسد اقتصادی شک برانگیز باشد. روشهایی که در این مرحله استفاده میشوند عبارتند از:
در این روش حسابهای متعددی افتتاح میشوند تا پول اصلی به قسمتهای کوچکتری تقسیم شوند و شک واحدهای مسول را برنیانگیزند.
متقلبان در این روش پولها را در دورههای زمانی طولانی بصورت پلهای وارد حسابهای متعدد میکنند و یا از پولها برای خرید ابزارهای مالی مانند اوراق بدهی استفاده میکنند. همچنین ممکن است در اقدامی طولانی با سفید نگه داشتن حسابها در طول زمان آنها را برای روز موعود نگه دارند.
متقلبان در این روش معمولا پولها را در بازارهای قانونی تبدیل به ارزهای خارجی و آن را برای سرمایهگذاری در پروژههای خارجی از سرزمین اصلی استفاده میکنند. معمولا دلیل این کار دور کردن پول از منشا اصلی آن است.
لایه بندی شامل ایجاد یک سری تراکنشهای مالی پیچیده و تو در تو برای جداسازی پول غیرقانونی از منبع آن و پوشاندن مسیر حسابرسی است. این مرحله به دلیل پیچیدگی ها و حجم معاملات، ردیابی پول را برای واحدهای مبارزه با مفاسد مالی دشوار می کند. روش های رایج لایه بندی عبارتند از:
در این روش پولها در فواصل زمانی کم از حسابی به حساب دیگر منتقل میشوند. اگر دسترسی به حسابهای بین المللی نیز فراهم باشد، انتقال پول از حسابهای داخلی به حسابهایی با نامهای متفاوت در دیگر کشورها یکی از روشهای مرسوم است. این جابجاییها موجب میشود کارشناسان رد پولها را گم کنند.
انجام معاملات صوری بین شرکتهایی که تنها برای همین منظور تشکیل شدهاند یکی از ترفندهای متداول متقلبان مالی است. این شرکتهای در سایه معمولا منشا یکسان دارند و هر چقدر تعدادشان زیادتر باشد دنبال کردن رد آنها در جابجایی پول مشکلتر میشود. خیریهها یکی از روشهای مرسوم برای دریافت پولهایی با منشا غیر قانونی هستند. خیریههای صوری معمولا واسطی برای انجام معاملات شرکتهای سایه محسوب میشوند.
در این روش متقلبان اقدام به خرید کالای واقعی مانند زمین و با آثار هنری میکنند و یا آنها را به بازار بورس وارد میکنند. این روش معمولا پوشش خوبی برای گم کردن منشا اصلی پول ایجاد میکند.
این آخرین مرحله از پولشویی است. در این مرحله منشا پول دیگر به خوبی پنهان شده است و پول موجود در چرخه بانکی کاملا قانونی بنظر میرسد. خرید املاک، اشیا هنری و سرمایهگذاری در کسب و کارها از روشهای مرسوم محاسبه میشود. استفاده از فاکتورهای قانونی که بسیار بیشتر و یا کمتر از قیمت عرف کالاها صادر شدهاند نیز در این مرحله مرسوم است.
واحدهای مبارزه با پولشویی بانکها بصورت روزانه رفتارهای مشتریان را تحلیلی و بررسی میکنند و در صورتی که به هریک از رفتارهای مشتریان مشکوک به یکی از مراحل پولشویی باشد اقدامات لازم برای بررسیهای بیشتر و گزارش به مراجع قانونی انجام میشود. از آنجا که تعداد تراکنشهای بانکی در هر روز بسیار زیاد است قاعدتا بررسی تک تک آنها زمانبر است. همچنین از آنجایی که ممکن است تعداد زیادی از تراکنشهای بانکی در یکی از سه دسته فعالیت اصلی پولشویی قرار بگیرد، احتمال تشخیص اشتباه فعالیتهای معمول بانکی زیاد است. به بیان دیگر مساله اصلی واحدهای مبارزه با پولشویی در وهله اول توانایی نظارت بر تراکنشهای بانکی است و در قدم بعدی کاهش تشخیصهای اشتباه تراکنشهای مشکوک و به تبع آن آزاد شدن زمان برای تحقیقهای وسیعتر روی پروندههای شناخته شده است.
نگهداری دادههای مرتبط با تراکنشهای بانکی بصورت گراف این امکان را به بازرسان میدهند که در هر لحظه تمام ابعاد یک تراکنش مشکوک شامل طرفین، مبلغ، محل جغرافیایی طرفین تراکنش، ارتباط طرفین تراکنش با دیگر موجودیتها و مواردی از این دست را در دست داشته باشند. علاوه بر آن دیگر امکانات گرافها هدف اصلی واحدهای مبارزه با پولشویی را با دقت بیشتری برآورده میکنند. این امکانات عبارتند از:
یکی از موارد مشابه در شبکههای پولشویی استفاده از یک موجودیت (مثلا حساب بانکی) به عنوان محور شبکه است. اگر تعداد زیادی یال به یک راس وارد و یا خارج میشود، آن راس میتواند شک برانگیز باشد.
همچنین استفاده از الگوریتمهای PageRank میتواند به پیدا کردن راسهایی که تاثیر زیادی روی تعداد زیادی تراکنش دارند را به راحتی کشف کنند و بدین ترتیب جلوی پنهان شدن بعضی موجودیتها در تراکنشهای بانکی گرفته شود.
در شبکههای بزرگ برخی از موجودیتها هستند که بصورت واضحی یا یکدیگر بیشتر از بقیه شبکه ارتباط دارند. به این زیرشبکهها اصطلاحا انجمن گفته میشود. زیرشبکهها استعداد زیادی برای سوء استفاده در پولشویی را دارند.
یکی از مهمترین کارهای واحدهای مبارزه با پولشویی دنبال کردن مسیر جابجایی پول است. استفاده از الگوریتم کوتاهترین مسیر میتواند مسیرهای جایگزین را نمایش دهد تا نظریههای کارشناسان برای تلاش مخفیسازی آنها را آزمایش کند.
استفاده از مصورسازی شبکهها این امکان را به بازرسان میدهد که با استفاده از قابلیت عمیق شدن در تراکنشها و همچنین فیلتر کردن هریک از ویژگیها به بررسی تراکنشها بپردازند.
همچنین نمایش گرافها روی نقشه به کارشناسان امکان تحلیلهای بصری بیشتری را میدهد. پولشویان معمولا ترجیح میدهند پول را از منشا اصلی آن بصورت فیزیکی هم دور کنند. افتتاح حسابای مختلف در محلهای جغرافیایی مختلف معمولا نشانهای برای امکان بروز فساد است.
تغییر شکل گرافها در طول زمان معمولا این امکان را به بازرسان میدهد تا بتوانند زودتر از بقیه ارایش شبکهها را برای پولشویی متوجه شوند. متخلفین معمولا زیرشبکههایی را ایجاد میکنند و اقدام به عادیسازی آنها میکنند و در زمان لازم اقدام به تغییر کاربری آنها میکنند. بررسی تغییر کارکرد الگوریتمها در طول زمان باعث میشود کشف اقدامات پولشویی سریعتر کشف شوند.